სამოქალაქო საქმეთა პალატის 2015 წლის 22 ივლისის №ას-127-119-2015 გადაწყვეტილებით საქართველოს უზენაესმა სასამართლომ დაადგინა ერთგვაროვანი სასამართლო პრაქტიკა, რომელიც გულისხმობს საქმის განხილვისას ჩუქებისა და სესხის ხელშეკრულების გამიჯვნის ახალი კრიტერიუმის - კეთილგანწყობილი ურთიერთობის, შემდგომში პოზიტიური დამოკიდებულების შეფასების აუცილებლობას.

დავის საგნის მოკლე მიმოხილვა: მოსარჩელემ სარჩელი აღძრა მოპასუხის მიმართ და მოითხოვა სესხის სახით გადაცემული თანხის დაბრუნება. მოპასუხემ წარადგინა შესაგებელი და განმარტა, რომ მოსარჩელესთან სასესხო ურთიერთობაზე არ შეთანხმებულა, თუმცა არ უარყო სადავო თანხების მისთვის სხვა დანიშნულებით (ჩუქებით) გადაცემა.[3]

გამიჯვნის მეთოდი, პრეცედენტული გადაწყვეტილების მიღებიდან რამდენიმე წლის შემდეგ, კვლავ უცვლელია. შესაბამისად, ერთგვაროვანი პრაქტიკის შედეგების შესწავლა დღემდე აქტუალურია.

3. მორალური დილემა და საკითხის ეთიკური გადაწყვეტა

მხარეთა ყოფით-სოციალური ურთიერთობებისა და კეთილგანწყობილების კვლევის პროცესუალური მიზანი სამოქალაქო საპროცესო სამართალში გარკვეული თავისებურებით ხასიათდება. საქართველოს უზენაესი სასამართლოს არაერთი გადაწყვეტილება წარმოაჩენს მხარეთა კეთილგანწყობილების გაქარწყლების შემდგომი ურთიერთობის შედეგების დადგენის გამოწვევებს.[4]

აქტუალურია სესხისა და ჩუქების ხელშეკრულებები, როდესაც ცალკეული გადაწყვეტილების უნიკალურობა უპირველესად, ხელშეკრულების გამიჯვნის თვისებრიობაში ვლინდება, სადაც სასამართლო, მტკიცებულებებთან ერთად, კეთილგანწყობილი დამოკიდებულების არსებობას თავისი შინაგანი რწმენით აფასებს. რის შედეგადაც, განსახილველ საქმეზე სასამართლოს მიერ მიღებული გადაწყვეტილება საქმისთვის მნიშვნელოვანი გარემოებების არსებობის ან არარსებობის შესახებ მოიცავს მხარეთა კეთილგანწყობილების გარკვევისა და შეფასების სამართლებრივ მსჯელობას. ამ პროცესში თანამედროვეობის მორალური გამოწვევა შესაძლოა იყოს კეთილგანწყობილი დამოკიდებულების აღქმა ან მისი აღქმისგან თავის შეკავება.

დოგმატური მოსაზრებები დავაში მონაწილე მხარეთა ურთიერთობების ცალკეულ სახელშეკრულებო ფორმად კლასიფიკაციასთან დაკავშირებით და ასეთად მიუჩნევლობის მტკიცების სამართლებრივი ტვირთი, სასამართლოს მიერ სოციალური ურთიერთობების შესწავლის მეთოდურ-პროცესუალური საშუალებაა. მეორე მხრივ, კი საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის 524-ე და 623-ე მუხლის ცნებისმიერი რეგულირების ფარგლებში ნივთის გადაცემის მიზნის შეფასების ინდიკატორი.

საგულისხმოა, სასესხო ვალდებულებებიდან წარმოშობილი სასარჩელო მოთხოვნების გვაროვნულობისა და ერთგვაროვანი პრაქტიკის საკითხი, რომელიც არა მხოლოდ მხარეთა დავის გადაწყვეტის მნიშვნელობას, არამედ სესხის ხელშეკრულების ზეპირი ფორმის ნამდვილობის / ფაქტობრივი გარემოებების დადგენის კონკრეტული სამართლებრივი მექანიზმის არსებობისა და დასადგენი გარემოებების თავისებურების გათვალისწინების საკითხს უკავშირდება.   მჩუქებელსა და დასაჩუქრებულს შორის კეთილგანწყობილი დამოკიდებულების არსებობის გარკვევის საკითხი კი ჩუქების ხელშეკრულების გაფორმების მიზნისა და ნამდვილობის შეფასების ერთ-ერთ ეფექტიან საშუალებას წარმოადგენს. 

მოსამართლის მიერ საკითხის შესწავლა სამოსამართლო ეთიკის წესების დაცვით უნდა განხორციელდეს. ასევე, მედიატორის მიერ ემოციური მხარდაჭერის გამოხატვა არ უნდა იქცეს რომელიმე მხარის უპირატესობად.

სასამართლო გადაწყვეტილებებთან ერთად აუცილებელია განვიხილოთ სამედიაციო მორიგების აქტები, რომლებიც უზრუნველყოფენ მოქალაქეთა იურიდიული ინტერესის ასახვას საერთო ინტერესის შემცველ შეთანხმებაში. გასათვალისწინებელია, რომ სასამართლო დავა მოქალაქეთა გარკვეული ნაწილისთვის მიუღებელია მისი ფორმატისა და შინაარსიდან გამომდინარე, რადგან გარკვეულ ურთიერთობებში სადავოდ ქცეული საკითხი განსაკუთრებული სოციალური და მორალური დილემით ხასიათდება. ამ შემთხვევაში მედიატორის მონაწილეობით დავის გადაწყვეტა მხარეთა ღირებულებებისადმი ინსტიტუციური პატივისცემა და მხარდაჭერაა.

აღსანიშნავია სამართლებრივი შედეგის გადაწყვეტის მნიშვნელობა და მტკიცებულებათა შეფასების სტანდარტი. მაშინ, როდესაც არსებითად სხვა სახის ურთიერთობას ან ხელშეკრულებას ერთ-ერთი მხარე განიხილავს სესხის ხელშეკრულებიდან გამომდინარე ურთიერთობად და აფუძნებს სასარჩელო მოთხოვნას ამავე ურთიერთობის პროცესში ჩამოყალიბებულ მტკიცებულებებზე [შემდგომში მოწმეთა ჩვენებები და გადარიცხვების ამონაწერი], მნიშვნელოვანია, რომ სასამართლომ საპროცესო კანონმდებლობის დაცვით განიხილოს მხარეთა ყოფით-სოციალური ურთიერთობის საფუძველზე წარმოშობილი მტკიცებულებები და დაადგინოს სამართლებრივი შედეგი პროცესის ეტაპზე. 

მოსამართლემ პოზიტიური დამოკიდებულება - დამოუკიდებლობისა და მიუკერძოებლობის პრინციპების დაცვით უნდა შეაფასოს. სამართლის ნორმის განმარტებასთან ერთად მას გულმოდგინება და გულისხმიერება ესაჭიროება.

4. მომეტებული ფორმალიზმის შესახებ

სამართალი არ არის მხოლოდ ნორმათა ფორმალური წესრიგი ან სასამართლო ინსტანციების მიერ დადგენილი გადაწყვეტილება, სამართალი ის ბუნებრივი კანონზომიერებაა, რომელსაც კანონმდებელი მოქალაქეთა სასიკეთოდ ადგენს. ამიტომ, ამ კანონზომიერების შეფასებისას მხარეთა კეთილგანწყობილი ურთიერთობის კვლევა, როგორც თანამედროვეობის მორალური და მოსამართლის ეთიკური გამოწვევა, ხშირად სასარჩელო წარმოების ნაწილია. მოსამართლის მიერ ამ საკითხის განხილვა მისასალმებელია, თუმცა არსებობს ეთიკური დილემა, რომელიც შესაძლოა უარყოფითად აისახოს ცალკეულ შემთხვევებში.

სამართალშემფარდებლის მიერ სამართლის ადრესატების ყოფიერების უარყოფა ან ამ უკანასკნელთა კეთილგანწყობილი ურთიერთობების არსებობისა თუ არარსებობის გაუთვალისწინებლობა, თვით მოქმედი სამართლის მნიშვნელობას ეწინააღმდეგება. [თოდუა... 2020:6].

ამიტომ, სამოქალაქო პროცესები სასამართლო გადატვირთულობას არ უნდა იწვევდეს, რადგან ეს თავშივე ეწინააღმდეგება მაღალზნეობრივ იდეას ადამიანთა შორის წესრიგის დასაცავად. უფლება ან ვალდებულება ყოველთვის არ გულისხმობს შეუმცდარობასა და აზრის უცვლელობას. მნიშვნელოვანია სამართლებრივი და არასამართლებრივი ასპექტების მიზნობრივი შეფასება.

დასკვნა

ზეპირი ფორმით დადებული სესხის ხელშეკრულების ნამდვილობის მტკიცებისთვის არასაკმარისია მხოლოდ მოწმეთა ჩვენებები, თუმცა სხვა სახის მტკიცებულების არსებობის საკითხისთვის სასამართლომ დაადგინა შეფასების ახალი სტანდარტი - მხარეთა კეთილგანწყობილების ხარისხის კვლევის სახით. აღნიშნული წარმოადგენს სიახლეს ქართულ სამართალში, რომელიც აერთიანებს იურიდიული და ფილოსოფიური მნიშვნელობის წარმოდგენებს.

სქოლიო:

[1] იხ. საქართველოს სამოქალაქო კოდექსი, პარლამენტის უწყებანი, 31, 26/06/1997, 524-ე მუხლი.

[2] იქვე, 623-ე მუხლი.

[3] საქართველოს უზენაესი სასამართლოს სამოქალაქო საქმეთა პალატის 2015 წლის 22 ივლისის №ას-127-119-2015 გადაწყვეტილება.

[4] შეად. ავალიანი ს., ქეცბაია კ., ფილოსოფია ყველასთვის, თბ., 2009, 9.

[5] საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსი, პარლამენტის უწყებანი, 47-48, 14/11/1997, 105-ე მუხლი.

გამოყენებული ლიტერატურა:

1. ავალიანი ს., ქეცბაია კ., ფილოსოფია ყველასთვის, თბ., 2009.

2. ბრეგვაძე ლ., აუტოპოიეტური სამართლებრივი კულტურის თეორია: სამართლის ტრანსფერები და სამართლებრივი თვითრეგულირება გლობალურ საზოგადოებაში, სადისერტაციო ნაშრომი, თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტი, თბ., 2016.

3. თოდუა მ., ძლიერიშვილი ზ.,  ბერეკაშვილი დ.,  ხაჟომია თ.,  ბაქრაძე მ.,  თოდრია თ., ჩხაიძე ს., კვანტალიანი ნ., სასამართლო გადაწყვეტილების სტრუქტურა პირველ და მეორე ინსტანციებში, პრაქტიკული სახელმძღვანელო სამოქალაქო სამართლის საქმეების განმხილველი მოსამართლეებისთვის, თბ., 2020, 11.

4. ლეონიძე ნ., სესხისა და საბანკო კრედიტის გამიჯვნის ცალკეული კრიტერიუმები საქართველოს ეკონომიკურ - სამართლებრივ სივრცეში, ჟურნ. „სეუ და მეცნიერება“, 2020.

5. ხარაზი ი., კვინიკაძე ქ., ბარამიძე გ., ჩუქება, როგორც ალტრუისტული ხელშეკრულება და საგადასახადო დაბეგვრის ობიექტი, „ცხოვრება და კანონი“, №1(29), 2015.

6. ხუბუა გ., სამართლის თეორია, თბ., 2004.

7. ჯორბენაძე ს., ხელშეკრულების თავისუფლება სამოქალაქო სამართალში, თბ., 2017.

8. საქართველოს უზენაესი სასამართლოს სამოქალაქო საქმეთა პალატის 2015 წლის 22 ივლისის №ას-127-119-2015 გადაწყვეტილება.

Irakli Leonidze

Research on the Benevolent Relationship of the Parties as a Moral and Judicial Challenge of Modernity

Summary

Due to the litigation, plaintiff and defendant are members of process and they have choice to do something for their interest. When the Supreme Court of Georgia is mentioning the positive attitude in court decisions, they have absolutely no right to change facts about legal dispute. Obvious that no one is arguing whether the complaints are good or not, but the fact to change facts about people relationship to make the positive attitude sound even greater, or to make situation more realistic is against principles of civil process. It is important to study positive attitude without damage someone’s legal interest and find out the best solution to resolve dispute.     

Determining the regulation of contract law relations was a problematic challenge from the very beginning for years, because the possibility of establishing the perfect norms in civil law by the reception of the rule of law indicated the danger of neglecting the social-cultural relations from the litigation.